Türk Dil Kurumu’nun 2025 yılının son günlerinde kamuoyuna sunduğu ve “yılı karşılayan kelime/kavram” etrafında şekillenen bu anket, ilk bakışta sade bir dil çalışması gibi görünebilir. Oysa bu anket, bir tercihten çok daha fazlasını ifşa etmektedir: Bir dönemin zihinsel iklimini, insanın kendisiyle, toplumla ve hayatla kurduğu ilişkinin niteliğini ortaya çıkan kelimeler – vicdan, merhamet, körlük, çoraklık, tek tipleşme – bir yılı anlatmaktan çok, bir yorgunluğu işaret etmektedir. Bu kelimeler ne tesadüftür ne de geçicidir. Bunlar, bir toplumun kendini tarif etmek için ihtiyaç duyduğu kelimelerdir. Ve bu ihtiyaç, üzerinde durulmayı hak eder. Burada mesele, hangi kelimenin seçildiği değildir. Asıl mesele şudur: Bir toplum, neden kendini bu kelimelerle düşünmeye başlamıştır? Bu soru yalnızca topluma değil, doğrudan hukukçulara ve entelektüellere de yöneliktir. Hukukun içinden bakmak yetmediğinde Bir avukat olarak bana düşündürdükleri, tam da bu noktada başlıyor. Çünkü hukuk, ne kadar güçlü bir disiplin olursa olsun, hayatın tamamı değildir. Hukuk; hayatla kurulan adaletli ilişkinin aracıdır. Ama hayat, hukuktan büyüktür. Hayat; dereleriyle, akarsularıyla, denizleriyle, gökyüzüyle, ormanlarıyla, insanlarıyla bir bütündür. Hukuk bu bütünün içindedir. Ama bu bütünü kuşatamaz.
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un temel amacı, piyasalarda sağlıklı bir rekabet ortamının tesis edilmesi ve sürdürülmesi suretiyle ekonomik etkinliğin ve toplumsal refahın artırılmasını sağlamaktır. Bu koruma alanı yalnızca mal ve hizmet piyasalarıyla sınırlı olmayıp, işgücü piyasalarını da kapsamaktadır. Zira Kanun’un 4. maddesinde yer alan “her türlü piyasa” ibaresi, işgücü piyasalarının da rekabet hukukunun koruma alanı içinde değerlendirildiğini açık biçimde ortaya koymaktadır. İşgücü piyasasında rekabet, işverenlerin işgücü talebi bakımından birbirleriyle serbestçe rekabet edebilmesini ifade eder. İşverenler arasında ücret düzeyleri veya çalışan hareketliliğine ilişkin getirilen sınırlamalar, işgücü piyasasında rekabetin amacına aykırı sonuçlar doğurur. Bu tür uygulamalar, işgücü maliyetini düşürmek gibi bir sonuç doğursa da gerçekte işçilerin pazarlık gücünü zayıflatan ve piyasa etkinliğini azaltan rekabet sınırlamalarıdır.
Uzlaşma usulünün kapsamı ve sonuçları, rekabet soruşturmalarında son dönemde üzerinde sıklıkla durulan konulardan birini oluşturmaktadır. Uzlaşma müessesesi kapsamında, bilindiği üzere, Rekabet Kurulu’nca, soruşturma tarafı teşebbüslerden ihlalin varlığını, kapsamını ve sair ilgili hususları kabul ettiğini içeren uzlaşma metnini sunan teşebbüsler bakımından soruşturmanın sonlandırılmasına ve idari para cezasında %10 ila %25 arasında indirim yapılmasına karar verilebilmektedir. Öte yandan bu yöntemde, aynı dosya kapsamında uzlaşan taraflarla uzlaşmayan taraflar bakımından farklı sonuçlara da varılabildiği görülmektedir. Şöyle ki aynı olgusal temele dayanan dosyada, bir teşebbüs uzlaşma usulü sonucunda idari para cezası alırken, süreci sonuna kadar götüren bir diğer teşebbüs ceza almayabilmektedir.
İdare, kamu hizmetlerini yerine getirirken kimi durumlarda karar alma konusunda belirli yetkilere sahiptir. Mevcut çalışmada da incelenecek olan ve takdir yetkisi olarak adlandırılan bu yetki, her somut olayda önceden belirlenmiş kuralların yeterli olmaması nedeniyle idareye belli bir hareket alanı tanımaktadır. Ancak bu yetki, idareye belli bir esneklik sağlasa da sınırsız değildir; bazı ilkelere bağlı olarak kullanılmalı ve keyfi sonuçlara yol açacak şekildeki yetki kullanımlarının önü açılmamalıdır.
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’u ihlal eden eylemlere ilişkin zamanaşımı süreleri, bu tür ihlallerin kabahat olması nedeniyle 5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nda yer alan düzenlemelere tabidir. Kabahatler Kanunu’nda zamanaşımının başlangıcı ve süresi düzenlenmiş olmakla birlikte, sürenin hangi tarihten itibaren işletileceğine dair açık bir hüküm bulunmamaktadır. Bu nedenle, burada Türk Ceza Kanunu (TCK) hükümleri kıyasen uygulanmaktadır.
Rekabet Kurulu’nun vermiş olduğu kararlar; teknik uzmanlık gerektiren ve ekonomik yönü ağır basan kararlardır. Bu sebeple; yargısal denetimde genel olarak, Kurul’un verdiği karardaki değerlendirmelerin gerekçelerindeki hukuka uygunluğun denetimi yapılmaktadır. Bununla birlikte, özellikle idari para cezaları verilmesi gibi konularda ölçülülük ilkesi doğrultusunda denetim yapılmakta; cezanın ihlalin niteliği ve ağırlığı ile orantılı olup olmadığı incelenmektedir.
İdari yargı kararlarının idare tarafından uygulanması zorunluluğu “hukuk devleti” ilkesinin bir gereğidir. Bu ilke karşısında idarenin, idari yargı kararlarını uygulamaktan başka bir seçeneği bulunmamaktadır. Anayasa mahkemesinin bir kararında şu hususların altı çizilmiştir: “Ancak hukuk güvenliğinin ve hukukun üstünlüğünün sağlanması için devletin işlem ve eylemlerine karşı yargı yolunun açık tutulması yeterli olmayıp yargı mercileri tarafından verilen kararların gecikmeksizin uygulanması da gerekir. Yapılan yargısal denetim neticesinde bir işlemin hukuka aykırı olduğu tespit edilmesine rağmen işlemin iptali yönündeki kararın uygulanmaması, devletin işlem ve eylemlerine karşı yargı yolunun açık tutulmasını anlamsız hâle getirir. Zira hukuk güvenliği ve hukukun üstünlüğü sadece hukuka aykırılıkların tespit edilmesiyle değil bunların tüm sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasıyla sağlanabilir.”
Münhasırlık düzenlemeleri, üretim ya da dağıtım zincirinin farklı seviyelerinde faaliyet gösteren teşebbüsler arasında yapılır ve düzenlemenin tarafı/tarafları arasında bir işbirliği yükümlülüğü getirir. Bir sağlayıcı, bir münhasır dağıtım sözleşmesi kapsamında bir dağıtıcıya belirli bir ürüne ya da hizmete ilişkin olarak münhasır satın alma, satma ya da yeniden satış hakkı verebilir ve münhasırlık dağıtıcıya belirli bir coğrafi bölge ve/veya belli bir müşteri grubu için verilebilir. Alıcının, sözleşme konusu mal veya hizmetleri satacağı bölge veya müşterilere ilişkin olarak münhasır bir bölge veya müşteri grubu tayin edilmesi durumunda aktif satışlar kısıtlanabilirken pasif satışların kısıtlanması mümkün olmamaktadır.
Aktif satış, başka bir satıcının sorumluluğundaki bölge veya müşteri grubuna doğrudan ulaşarak yapılan satışlardır ve kendi bölgesi dışındaki müşterilere mektup göndermek, ziyarette bulunmak, reklam yapmak, promosyon düzenlemek ya da o bölgede satış yeri kurmak aktif satışa örnek olarak verilebilir. Pasif satış ise başka bir alıcının bölgesindeki veya müşteri grubundaki müşterilerden gelen ve satıcının aktif çabaları neticesi olmadan müşterinin talepleri karşılamasıdır. Örneğin, tüketicilerin bayiye ait siteyi ziyaret etmesi ve bayi ile iletişime geçmesi veya tüketicilerin bayi tarafından otomatik olarak bilgilendirilmeyi talep etmiş olması vesilesiyle gerçekleşen satışlar pasif satıştır. Pasif satışlara getirilecek kısıtlamalar ise dikey anlaşmayı 2002/2 sayılı Tebliğ’in 4.maddesinin (b) bendine göre olan muafiyet kapsamından çıkararak bir ihlale sebebiyet vermektedir.
Munzam zarar, para borçlarının ödenmemesi durumunda alacaklının, temerrüt faizini aşan zararlarını talep edebilmesini sağlayan hukuki bir imkandır. Bu zararın tazmininde; alacaklının munzam zararı nasıl ispat edeceği hususu uzun zamandır Doktrinde ve Yargıtay içtihatlarında tartışmalı bir konudur. Ancak ülkemizde yüksek enflasyonun seyretmesinin etkisiyle de ispat yöntemleri ekonomik gerçeklere uygun bir şekilde uygulanmaya başlamıştır. Yargıtay; yüksek enflasyonist bir ortamda, alacaklının munzam zararını yalnızca somut verilerle ispat edebileceğine yönelik katı kuralların hakkaniyeti sağlamayacağı düşüncesi ile soyut ispat yöntemini benimsemiştir. Sonuç olarak munzam zarar konusunda ülkenin ekonomik koşulları dikkate alınmalı ve her somut olay çerçevesinde ayrı bir değerlendirme yapılmalıdır.
Yargıtay’a göre bir iptal sebebi olarak kamu düzenini tanımlamak gerekirse öncelikle tahkim yargılamasında kamu düzeninin iptal sebebi olarak belirlenmesinin amacını saptamak gerekmektedir. Yargılama faaliyeti, devletin egemenlik yetkisinin bir parçasıdır. Ancak devlet, bu faaliyetin yargı erki dışında tahkim yoluyla yürütülmesine izin vermektedir. Bu yüzden de kendi kontrolü dışında doğacak olan yargı kararının kendi temel ilkelerine aykırı olmasını önlemek amacını gütmektedir. Bu amaç dikkate alındığında hakem kararının kamu düzeni gerekçesiyle iptal edilebilmesi için yalnızca hukuka aykırı olması yeterli değildir; emredici olsun veya olmasın bir kanun hükmünün uygulanmamış veya yanlış uygulanmış olmasının toplumun temel değerlerine, genel ahlak ve adabına, Anayasa’da kabul edilen temel hak ve hürriyetler gibi temel değerlerine aykırı olması gerekir.
Tahkimde verilen hüküm, Devlet mahkemelerinde görülen uyuşmazlıklarda olduğu gibi nihai olarak çözülmekte ve de taraflar arasında kesin hüküm teşkil etmektedir. Bu nedenle hakemlerin, hakimler gibi bağımsız ve tarafsız olması, adil bir yargılama yapılabilmesi ve tahkim yargılamasına güven duyulması için önem taşır. Keza, tarafların özel bir yargılama sistemine müracaatları onları temel bir insan hakkı olan adil yargılanma hakkından yoksun bırakmaz. Tahkim yargılaması sonucu verilecek karar hakemlerin tarafsız davrandığı ve her iki tarafın iddialarının da tam olarak dinlendiği bir yargılama sonucu verilmelidir.
4054 sayılı Kanun’un 15. maddesi yürürlükte olup, Kurul kararında açıkça ifadesini bulduğu üzere; yerinde incelemeler 4054 sayılı Kanun’un 15. maddesi ile Kurula verilen yetki çerçevesinde ve Kanuna uygun biçimde gerçekleştirilmeye devam olunacaktır. Anayasa Mahkemesi’nin Ford Kararında, yerinde inceleme ile konut dokunulmazlığının ihlal edildiğine ilişkin karar verilmekle birlikte, yerinde inceleme sonunda elde edilen belgelere ilişkin herhangi bir değerlendirilmeye yer verilmediği görülmektedir. Bununla birlikte kararda yerinde incelemelerde elde edilen delil ışığında ulaşılan ihlal sonucunda verilen idari para cezasına ilişkin olarak mülkiyet hakkının ihlal edilmediği sonucuna varılmıştır.
Haksız rekabete ilişkin bu Kısım hükümlerinin amacı, bütün katılanların menfaatine, dürüst ve bozulmamış rekabetin sağlanmasıdır. Hükmün gerekçesine göre ise “Rekabet hükümleri, ‘hukuka uygun/saf/dürüst’ ve ‘bozulmamış’ rekabeti tüm katılanların menfaatine sağlar. Tüm katılanlar ile rekabet hukukunun ünlü üçlüsü kastedilmiştir: Ekonomi, tüketici ve kamu. ‘Katılanlar’ gibi çok geniş bir sözcüğün kullanılması ile rekabet kurallarının rakipler arası ilişkilere özgülenmesinin yolu kapatılmıştır.” ) Rakipler arasında veya tedarik edenlerle müşteriler arasındaki ilişkileri etkileyen aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırıdır.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kurumu, 2005 yılından itibaren hukuk sistemimizde uygulama alanı bulmuş ve belirli koşulların varlığı halinde verilen mahkûmiyet kararının sanıklar hakkında hukuki sonuç doğurmamasına imkân tanımıştır. Ancak, bu kurum zamanla değişen toplum ve hukuki gereklilikler doğrultusunda değişerek günümüzdeki halini almıştır.
İşverenin hukuki ve cezai sorumluluğu, iş sağlığı ve güvenliği, işçi hakları ve çalışma koşullarına dair mevzuatlar çerçevesinde büyük bir öneme sahiptir. İşveren çalışanlarının güvenliğini sağlamak, çalışma ortamını düzenlemek ve yasal yükümlülüklerini yerine getirmekle sorumludur. Aksi takdirde, işyerinde meydana gelen kazalar işvereni yalnızca tazminat yükümlülüğüyle karşı karşıya bırakmakla kalmaz, aynı zamanda cezai sorumluluk da doğurur. Hukuki sorumluluğun belirlenmesinde farklı görüşler bulunmasına rağmen Yargıtay içtihatlarına bakıldığında sorumluluğu kusur sorumluluğuna dayandırdığını görmekteyiz. Cezai sorumlulukta ise yine farklı görüşler bulunmasına rağmen Yargıtay kararları işverenin bilinçli taksir dolayısıyla sorumlu olacağı yönünde eğilim göstermektedir. İşverenin hukuki ve cezai sorumluluğu belirlenirken dikkat edilmesi gereken bir husus da kaçınılmazlık olgusudur. İş kazasının kaçınılmaz ve önlenemez olduğu bazı durumlar ise somut olayın şartları dikkate alınarak illiyet bağını kesen bir sebep olarak karşımıza çıkmakta olup işverenin sorumluluğunu ortadan kaldırabilmektedir.
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 4. ve 6. maddelerinde yasaklanan davranışlarda bulunanlara verilecek idari para cezasının tespitine ilişkin usul ve esasları düzenleyen “Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik”, 27 Aralık 2024 tarihli ve 32765 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yürürlük kazanan yeni Ceza Yönetmeliği ile, yaklaşık 15 yıldır uygulanmakta olan önceki Ceza Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni Ceza Yönetmeliği, içerdiği düzenlemelerle önceki Yönetmelikten önemli ölçüde farklılaşmıştır. Bu bağlamda, önceki Yönetmelikte temel ceza oranı; “karteller” ve “diğer ihlaller” şeklinde sınıflandırılan ihlal türlerine bağlı olarak belirlenmekte iken, yeni Yönetmelikte esaslı bir değişim olarak, böyle bir sınıflandırmaya yer verilmemiştir. Bununla paralel şekilde, yeni Yönetmelikte cezanın belirlenmesinde “kartel” ve “diğer ihlaller” ayrımına dayanan alt ve üst sınırlar da kaldırılmıştır.
Rekabet Kurulu, yumurta üretimi alanında faaliyet gösteren teşebbüsler hakkında yürütülen soruşturma dosyasından verdiği kararlarda, teşebbüslere uygulanacak idari para cezasının tespitine ilişkin olarak Ceza yönetmeliği kapsamında yaptığı değerlendirmede; yumurta üreticisi teşebbüsler karşısında önemli bir alıcı gücüne sahip olan zincir marketlerin iş yapış şeklinin soruşturma taraflarının davranışlarını etkilemesini teşebbüslere verilecek temel para cezasının belirlenmesinde hafifletici unsur olarak dikkate almış olup, temel para cezasını beşte üç ve beşte iki oranlarında indirerek belirlemiştir.
English