*Av. Sibel ÖZTÜRK, LL.M.
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 4. ve 6. maddelerinde yasaklanan davranışlarda bulunanlara verilecek idari para cezasının tespitine ilişkin usul ve esasları düzenleyen “Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek İdari Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik”, 27 Aralık 2024 tarihli ve 32765 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.1 Yürürlük kazanan yeni Ceza Yönetmeliği ile, yaklaşık 15 yıldır uygulanmakta olan önceki Ceza Yönetmeliği2 yürürlükten kaldırılmıştır.
Yeni Ceza Yönetmeliği, içerdiği düzenlemelerle önceki Yönetmelikten önemli ölçüde farklılaşmıştır. Bu bağlamda, önceki Yönetmelikte temel ceza oranı; “karteller” ve “diğer ihlaller” şeklinde sınıflandırılan ihlal türlerine bağlı olarak belirlenmekte iken, yeni Yönetmelikte esaslı bir değişim olarak, böyle bir sınıflandırmaya yer verilmemiştir. Bununla paralel şekilde, yeni Yönetmelikte cezanın belirlenmesinde “kartel” ve “diğer ihlaller” ayrımına dayanan alt ve üst sınırlar da kaldırılmıştır.
Nitekim önceki Yönetmelikte temel para cezası hesaplanırken, Kanunun 4. ve 6. maddelerinde yasaklanmış davranışlarda bulunan teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin, nihai karardan bir önceki mali yıl sonunda oluşan veya bunun hesaplanması mümkün olmazsa nihai karar tarihine en yakın mali yıl sonunda oluşan ve Kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirlerinin;
a) Karteller için, yüzde ikisi ile yüzde dördü,
b) Diğer ihlaller için, binde beşi ile yüzde üçü arasında bir oran esas alınmakta idi.
Ancak yürürlük kazanan yeni Yönetmeliğe göre artık başlangıç ceza oranı, ihlal dolayısıyla gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı ile ihlalin niteliğinin açık ve/veya ağır olup olmadığı gözetilmek suretiyle Kurul tarafından belirlenecektir. Bununla birlikte Yönetmelikte “açık ve ağır ihlal” tanımına yer verilmiş değildir, o sebeple hangi ihlal türlerinin bu kapsamda değerlendirileceği hususu mevcut durumda açıklık taşımamaktadır.
Bir başka önemli değişiklik ise başlangıç ceza oranının ihlalin süresine bağlı olarak artırılması hususunda gerçekleşmiştir. Önceki Yönetmelikte temel para cezası miktarı, bir yıldan uzun, beş yıldan kısa süren ihlallerde yarısı oranında, beş yıldan uzun süren ihlallerde bir katı oranında artılırken; yeni Yönetmelikte, ihlalin süresine bağlı artırım bakımından dikkate alınacak zaman aralıkları kısaltılmış ve böylelikle ihlal koşullarının cezaya adil biçimde yansıtılması amaçlanmıştır.
Bu doğrultuda, yeni Yönetmeliğe göre; başlangıç ceza oranı, bir yıldan uzun, iki yıldan kısa süren ihlallerde beşte biri oranında, iki yıldan uzun, üç yıldan kısa süren ihlallerde beşte ikisi oranında, üç yıldan uzun, dört yıldan kısa süren ihlallerde beşte üçü oranında, dört yıldan uzun, beş yıldan kısa süren ihlallerde beşte dördü oranında, beş yıldan uzun süren ihlallerde bir katı oranında artırılacaktır.
Öte yandan yeni Ceza Yönetmeliğinde, Ağırlaştırıcı ve Hafifletici Unsurlar da yeniden düzenlenmiş ve ağırlaştırıcı unsurlara bağlı artırım oranının alt sınırı ile hafifletici unsurlara bağlı indirim oranının alt ve üst sınırları kaldırılmıştır.
Bu bağlamda, önceki Yönetmelikte, temel para cezasının ihlalin tekerrürü halinde her bir tekrar için ve soruşturma kararının tebliğinden sonra kartele devam edilmesi halinde yarısından bir katına kadar artırılacağı; sunulan taahhütlere uyulmaması halinde, yarısından bir katına kadar, incelemeye yardımcı olunmaması halinde yarısına kadar, diğer teşebbüslerin ihlale zorlanması gibi hallerde dörtte bire kadar artırılabileceği düzenlenmiş idi. Yeni Yönetmelikte ağırlaştırıcı unsurlara bağlı artırım oranının alt sınırına yer verilmemiştir.
Keza önceki Yönetmelikte, temel para cezasının yasal yükümlülüklerin yerine getirilmesi haricinde incelemeye yardımcı olunması, ihlalde kamu otoritelerinin teşvikinin veya diğer teşebbüslerin zorlamasının bulunması, zarar görenlere gönüllü olarak tazminat ödenmesi, diğer ihlallere son verilmesi, ihlal konusu faaliyetlerin yıllık gayri safi gelirler içerisindeki payının çok düşük olması gibi hallerin ilgili teşebbüs veya teşebbüs birliği tarafından ispatlanması halinde dörtte bir ile beşte üç arasında indirilebileceği düzenlenmiş iken Yeni Yönetmelikte hafifletici unsurlara bağlı indirim oranının alt ve üst sınırları kaldırılmıştır.
Bu düzenleme ile amaçlanın rekabet ihlallerinin daha etkin bir şekilde cezalandırılabilmesi ve gelecekte gerçekleştirilebilecek rekabet ihlallerinin caydırılabilmesi olduğu, Rekabet Kurumu’nun resmi internet sitesinde yer alan duyuruda ifade edilmiştir.3 Söz konusu duyuruda ayrıca, rekabet hukukunun uygulandığı piyasaların niteliğinin geleneksel piyasalardan giderek farklılaşmasının ve teşebbüslerin iş modellerinin ve tüketici tercihlerinin değişmesinin, karşılaşılan ihlal türlerinin ve rekabet hukukunun uygulanacağı muhatapların niteliğinin de değişmesine yol açtığı ve değişen bu unsurların, Rekabet Kurulu’nun cezalandırma politikasının yeniden ele alınmasını gerektirdiği belirtilmiştir.
Bu açıklamalardan sonra, yazının devamında; Kurul tarafından ilgili teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyeleri ile bunların yönetici ve çalışanlarına verilecek idari para cezalarının Yeni Ceza Yönetmeliği uyarınca hangi usul ve esaslar dairesinde tespit edileceği hususunda bilgi verilecektir.
Yeni Yönetmeliğe göre, teşebbüs ile teşebbüs birliklerine veya bu birliklerin üyelerine verilecek temel ceza oranı, her bir ihlal için ayrı ayrı olmak üzere, Kurul tarafından belirlenecektir.
Önceki Yönetmelikte, temel para cezasının, Kanunun 4. veya 6. maddelerinde yasaklanmış, piyasa, nitelik ve kronolojik süreç olarak birden fazla bağımsız davranışın saptanması halinde, her bir davranış için ayrı ayrı hesaplanacağı belirtilmiş iken; Yeni Ceza Yönetmeliğinde bu koşulların varlığı aranmaksızın her bir ihlal bakımından ayrı ayrı ceza belirlemesi yapılacağı düzenlenmiştir.
Yeni Yönetmeliğe göre temel ceza oranının hesaplanmasından sonra, Yönetmeliğin 6. ve 7. maddelerinde düzenlenen ağırlaştırıcı ve hafifletici unsurların bir arada bulunması durumunda, temel ceza oranı önce ağırlaştırıcı unsurlar dikkate alınarak artırılacak, ardından bu oran üzerinden hafifletici unsurlar dikkate alınarak indirilecektir.
Yönetmelik hükümlerine göre belirlenecek idari para cezası miktarı, ceza verilecek teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin nihai karardan bir önceki mali yıl sonunda oluşan veya bunun hesaplanması mümkün olmazsa nihai karar tarihine en yakın mali yıl sonunda oluşan ve Kurul tarafından saptanacak olan yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onunu aşamayacak, bu sınırı aşan idari para cezaları, ceza verilecek teşebbüs ile teşebbüs birlikleri veya bu birliklerin üyelerinin yıllık gayri safi gelirlerinin yüzde onuna indirilecektir.
2. Temel Ceza Oranının Belirlenmesi;
Temel ceza oranı, başlangıç ceza oranına, koşulları mevcutsa ihlalin süresi nedeniyle artırım yapılarak tespit edilecektir. Başlangıç ceza oranı, özellikle, ihlal dolayısıyla gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhtemel zararın ağırlığı ile ihlalin niteliğinin açık ve/veya ağır olup olmadığı gözetilmek suretiyle belirlenecektir.
Başlangıç ceza oranı;
a) Bir yıldan uzun, iki yıldan kısa süren ihlallerde %20 oranında,
b) İki yıldan uzun, üç yıldan kısa süren ihlallerde %40 oranında,
c) Üç yıldan uzun, dört yıldan kısa süren ihlallerde %60 oranında,
ç) Dört yıldan uzun, beş yıldan kısa süren ihlallerde %80 oranında,
d) Beş yıldan uzun süren ihlallerde %100 oranında
artırılacaktır.
3. Ağırlaştırıcı Unsurlar;
Kanunun 4. ve/veya 6. maddesinin ihlal edildiğinin Kurul tarafından tespit edilmesinden sonra aynı teşebbüs veya teşebbüs birliği tarafından Kanunun 4. ve/veya 6. maddesinin tekrar ihlal edilmesi halinde temel ceza oranı bir katına kadar artırılacaktır.
Rekabet Kurulu’nun geçmiş uygulamalarında rekabeti sınırlayıcı anlaşmaları yasaklayan 4. madde ile hâkim durumun kötüye kullanılmasını yasaklayan 6. madde ihlalleri aynı tip ihlal teşkil etmediğinden tekerrüre konu edilmezken, yeni düzenlemeyle birlikte tekerrürün Kanunun farklı hükümlerinin ihlali halinde de uygulama alanı bulacağı görülmektedir.
Soruşturma kararının tebliğinden sonra ihlale devam edilmesi, ihlalde belirleyici etkinin bulunması ve Uzlaşma Yönetmeliği’nin 12. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan gizlilik yükümlülüğünün ihlal edilmesi halinde, temel ceza oranı bir katına kadar artırılabilecektir.
Önceki Yönetmelikte soruşturma kararının tebliğinden sonra “kartele” devam edilmesi hali ağırlaştırıcı unsur olarak düzenlenmiş iken, Yeni Yönetmelikte “ihlale devam edilmesi” ibaresinin kullanılması, kartel dışındaki ihlal türleri bakımından da ihlale devam edilmesi halinin cezada artırım sebebi olabileceğini göstermektedir.
Keza yeni Yönetmelikte “ihlalde belirleyici etkinin bulunması” durumu, cezada ağırlaştırıcı unsur haline getirilmiştir. Belirleyici etki, Yönetmelikte tanımlandığı üzere; “ihlalin oluşmasında ve/veya sürdürülmesinde vazgeçilmez işlevi” ifade etmektedir. Belirleyici etki, geçmiş Kurul uygulamalarında, kartellerde teşebbüs yöneticileri veya çalışanlarına verilecek cezalar bakımından dikkate alınırken; yeni düzenleme ile birlikte belirleyici etki, artık herhangi bir ihlal türünde ve teşebbüsler bakımından da ağırlaştırıcı unsur olarak uygulanabilecektir.
Önceki Yönetmelikte takdiri ağırlaştırıcı unsurlar arasında sayılan; sunulan taahhütlere uyulmaması, incelemeye yardımcı olunmaması, diğer teşebbüslerin ihlale zorlanması halleri yeni Ceza Yönetmeliğinde yer almamıştır.
Öte yandan Yönetmeliğe göre, sayılan bu ağırlaştırıcı unsurların (birinci ve ikinci fıkralarda), birlikte bulunması durumunda her bir fıkra kapsamında belirlenen artırım oranı toplanarak temel ceza oranına uygulanacaktır.
4. Hafifletici Unsurlar;
Yeni Yönetmeliğe göre, temel ceza oranı veya Yönetmeliğin 6. maddesi uyarınca hesaplanacak ağırlaştırılmış ceza oranı;
a) Yasal yükümlülüklerin yerine getirilmesi haricinde, yerinde incelemenin daha kısa sürede tamamlanmasını veya daha etkin şekilde gerçekleştirilmesini sağlayan fiziksel ve/veya teknik imkânların sunulması suretiyle ya da yerinde inceleme esnasında inceleme konusuyla bağlantılı olan ilave bilgi veya belgelerin incelenen tarafça kendiliğinden sunulması suretiyle yerinde incelemeye yardımcı olunması,
b) İhlalde diğer teşebbüslerin zorlamasının bulunması,
c) İhlale katılımın sınırlı olması,
ç) İhlal konusu faaliyetlerin yıllık gayri safi gelirler içerisindeki payının düşük olması,
d) İdari para cezasına esas alınan yıllık gayri safi gelirler içinde yurt dışı satış gelirlerinin bulunması,
gibi hallerin ilgili teşebbüs veya teşebbüs birliği tarafından ispatlanması durumunda indirilebilecektir.
Yeni Yönetmelikte, hafifletici unsurların varlığı halinde uygulanacak indirim oranının alt ve üst sınırları kaldırılarak, indirim oranının tamamıyla Kurul'un takdirine bırakıldığı görülmektedir.
Öte yandan önceki Ceza Yönetmeliğinde hafifletici unsurlar arasında sayılan; ihlalde kamu otoritelerinin teşvikinin bulunması, zarar görenlere gönüllü olarak tazminat ödenmesi, diğer ihlallere son verilmesi gibi haller, Yeni Ceza Yönetmeliği’nde hafifletici unsurlar arasında sayılmamıştır.
Buna karşılık önceki Yönetmelikten farklı olarak, ihlale katılımın sınırlı olması ve idari para cezasına esas alınan yıllık gayri safi gelirler içinde yurt dışı satış gelirlerinin bulunması hafifletici sebep olarak düzenlenmiştir.
5. Yöneticilere ve Çalışanlara Verilecek İdari Para Cezası;
Teşebbüs veya teşebbüs birliklerine, Ceza Yönetmeliği kapsamında idari para cezası verilmesi halinde, ihlalde belirleyici etkisi saptanan teşebbüs veya teşebbüs birliği yöneticilerine ya da çalışanlarına teşebbüs veya teşebbüs birliğine verilen cezanın yüzde beşine kadar idari para cezası verilecektir.
Yeni Yönetmelikte, kartel ve diğer ihlaller ayrımına yer verilmemiş olup, diğer ihlaller bakımından da ihlalde belirleyici etkisi tespit edilen teşebbüs veya teşebbüs birliği yöneticilerine veya çalışanlarına, teşebbüs veya teşebbüs birliğine verilen cezanın yüzde beşine kadar idari para cezası uygulanacaktır.
27 Aralık 2024 tarihinde yürürlüğe giren Ceza Yönetmeliği düzenlemelerine bakıldığında; rekabet ihlallerinin, yeni Yönetmelikle birlikte Rekabet Kurulu tarafından çok daha ağır şekilde cezalandırılabileceği görülmektedir.
“Karteller” ve “diğer ihlaller” ayrımının, yerini “zararın ağırlığı”, “ihlalin niteliğinin açık ve/veya ağır olup olmadığı”na bıraktığı hususu dikkate alındığında ve Kurul tarafından yeniden satış fiyatının belirlenmesi uygulamalarının açık/ağır ihlaller arasında sayılması karşısında önümüzdeki dönemde yüksek miktarlarda cezaların uygulanabileceği düşünülmektedir.
Yeni Ceza Yönetmeliği, idari para cezalarının belirlenmesi hususunda Rekabet Kurulu’na çok geniş bir takdir yetkisi tanımıştır. Yeni Yönetmelikte ağırlaştırıcı unsurlara bağlı artırım oranının alt sınırına yer verilmemiş, hafifletici unsurların varlığı halinde uygulanacak indirim oranının alt ve üst sınırları kaldırılarak, indirim oranı tamamıyla Kurul'un takdirine bırakılmıştır. Bu durum uygulamada, Yeni Ceza Yönetmeliği'ne ilişkin Kurul içtihatları oluşuncaya dek idari para cezalarının öngörülebilirliği açısından belirsizlik yaratabilecek niteliktedir.
Yeni düzenlemeyle birlikte tekerrür, Kanunun farklı hükümlerinin ihlali halinde de uygulanabilecektir, belirleyici etki ise artık herhangi bir ihlal türünde ve teşebbüsler bakımından da ağırlaştırıcı unsur olarak uygulanabilecektir. Önceki Yönetmelikte, temel para cezasının, Kanunun 4. veya 6. maddelerinde yasaklanmış, piyasa, nitelik ve kronolojik süreç olarak birden fazla bağımsız davranışın saptanması halinde, her bir davranış için ayrı ayrı hesaplanacağı belirtilmiş iken; Yeni Ceza Yönetmeliğine göre bu koşulların varlığı aranmaksızın her bir ihlal bakımından ayrı ayrı ceza belirlemesi yapılacaktır.
Getirdiği tüm bu esaslı değişikliklere karşın, Yönetmeliğin uygulanması bakımından bir geçiş hükmüne yer verilmiş değildir. Bu durumda, devam eden soruşturmalar bakımından bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanması, aleyhe durum yaratması halinde hukuken sorun oluşturabilecek niteliktedir. Zira geçmişe uygulanmazlık ilkesi, kimsenin fiilin işlendiği tarihte suç olarak kabul edilmeyen bir fiilden ötürü cezalandırılamayacağı gibi fiilin işlendiği tarihte öngörülen cezadan daha ağır bir ceza ile de aleyhe sonuç doğuracak şekilde cezalandırılmamasını gerektirmektedir.
3.https://www.rekabet.gov.tr/tr/Guncel/rekabeti-sinirlayici-anlasma-uyumlu-eyle-446c79e85ac4ef1193da0050568585c9
English 